تست غربالگری سرطان پروستات و نتایج آن
غربالگری آزمایشی است که وجود سرطان را قبل از بروز علائم مشخص می کند. اگرچه هنوز مشخص نیست که مزایای تست غربالگری سرطان پروستات برای اکثر مردان بیشتر از خطرات آن است. هنوز هم با وجود بحث های بسیار درباره مزایا و معایب غربالگری، برخی افراد غربالگری را انتخاب می کنند.
تست های غربالگری سرطان پروستات که در این مقاله آورده شده برای علائم احتمالی سرطان پروستات استفاده می شوند. اما به طور قطع وجود سرطان را مشخص نخواهند کرد. اگر نتیجه یکی از این تست ها نرمال باشد، احتمالاً به نمونه برداری پروستات احتیاج شود.
آزمایش خون آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA)
آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) پروتئینی است که توسط سلول های موجود در غده پروستات (هم سلول های نرمال و هم سرطانی) به وجود می آید. PSA بیشتر در مایع منی یافت می شود اما مقدار کمی هم در خون وجود دارد. سطح PSA در خون با واحدهایی مثل نانوگرم در هر میلی متر سنجیده می شود.
شانس داشتن سرطان پروستات با افزایش PSA بالا می رود اما هیچ قطعیتی برای تشخیص صد در صدی سرطان پروستات با این تست وجود ندارد. پزشکانِ بسیاری PSA با عدد 4 ng/ml یا بیشتر را نشانه نیاز به تست های بیشتر می دانند.
برخی دیگر ممکن است با عدد های کمتری همچون ۵/۲ یا ۳ این آزمایش ها را تجویز کنند.
در اکثر مردان بدون سرطان پروستات، سطوح PSA اغلب زیر 4 ng/ml است.
با بروز سرطان پروستات، سطح PSA معمولاً بالای ۴ می رود. اما سطح پایین تر از ۴ هم تضمینی برای عدم وجود سرطان پروستات نیست. حدود ۱۵ درصد از مردان با PSA پایین تر از عدد ۴ با انجام نمونه برداری سرطان پروستات را نشان دادند.
- مردانی که سطح PSA در آنها بین ۴ تا ۱۰ است (معمولاً به آنها بوردرلاین (مرزی) می گویند) شانس ابتلا به سرطان پروستات در آنها ۱ از ۴ است.
- اگر PSA بیشتر از ۱۰ باشد احتمال ابتلا به سرطان پروستات بیش از ۵۰ درصد است.
- اگر سطح PSA زیاد باشد به تست های بیشتری برای تشخیص قطعی سرطان پروستات نیاز خواهد بود.
عوامل تاثیرگذار روی سطوح PSA
یکی از دلایلی که مقدار عدد به دست آمده از آزمایش PSA تشخیص صد در صدی برای سرطان پروستات نیست، وجود فاکتورهای مختلفی است که روی سطوح PSA تاثیر می گذارند.
عوامل افزایش دهنده سطوح PSA عبارتند از:
بزرگ شدن پروستات : بیماری هایی همچون هیپرپلازی خوش خیم پروستات، مشکل بزرگ شدن پروستات است که افراد بسیاری را با افزایش سن درگیر می کند. این مشکل سطح PSA را افزایش می دهد.
افزایش سن : سطوح PSA معمولا به آرامی با افزایش سن بالا می رود حتی اگر هیچ مورد غیر طبیعی در پروستات نباشد.
پروستاتیت : پروستاتیت نوعی عفونت یا التهاب غده پروستات است که سطوح PSA را افزایش می دهد.
انزال : انزال، برای مدت کوتاهی سطوح PSA را افزایش می دهد. به همین علت است که پزشکان توصیه می کنند یک تا دو روز قبل از تست انزال نداشته باشید.
دوچرخه سواری : برخی مطالعات نشان دادند دوچرخه سواری سطوح PSA را برای مدت کوتاهی افزایش می دهد (احتمالا به علت ایجاد فشار توسط صندلی روی بیضه ها)
بعضی عمل های خاص اورولوژی
برخی عمل هایی که در مطب انجام می شوند روی پروستات تاثیر می گذارند مثل بیوپسی پروستات یا سیستوسکوپی. این اقدامات برای مدت کوتاهی سطوح PSA را افزایش می دهند. برخی تحقیقات نشان داده اند معاینه دیجیتال رکتوم سطح PSA را به آرامی زیاد می کند. اگر هم تست PSA و هم معاینه دیجیتال رکتوم با هم قرار است انجام شوند، پزشک قبل از انجام معاینه، تست PSA را انجام می دهد.
برخی داروهای خاص
دریافت هورمون های مردانه مثل تستسترون (یا سایر داروهای افزایش دهنده تستوسترون) باعث افزایش PSA می شوند.
برخی موارد کاهش دهنده سطوح PSA (حتی اگر فرد سرطان پروستات داشته باشد) عبارتند از:
- مهار کنندگان ۵ آلفا ردوکتاز : برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان هیپرپلازی خوش خیم پروستات یا علائم ادراری، مثل فیناستراید یا دوتاستراید باعث کاهش سطح PSA می شوند. این داروها روی خطر بروز سرطان پروستات هم تاثیر می گذارند. در صورت مصرف هر کدام از این داروها به پزشک اطلاع دهید.
- داروهای گیاهی : برخی داروهای گیاهی که به عنوان مکمل فروخته می شوند ممکن است سطوح بالای PSA را نشان دهند. به همین علت آگاه کردن پزشک از مصرف هرگونه دارو یا مکمل ضروری است. گیاه نخلک اره ای که برای هیپرپلازی خوش خیم پروستات استفاده می شود روی PSA تاثیری ندارد.
- برخی از داروهای دیگر : بعضی تحقیقات نشان داده اند استفاده طولانی مدت از برخی داروهای خاص مثل آسپرین، استاتین وتیازید دیورتیک ها مثل هیدروکلروتیازید، سطوح PSA را کاهش می دهند. تحقیقات بیشتری برای تایید این یافته ها وجود دارد. اگر هر کدام از این داروها را مرتب مصرف می کنید قبل از توقف مصرف به هر دلیل با پزشک مشورت کنید.
در مردانی که تست غربالگری سرطان پروستات انجام می دهند همیشه پایین بودن سطح PSA نشانه عدم وجود سرطان در آنها نیست.
در برخی موارد، یک سری از فاکتورها PSA را کم می کنند. این مسئله بسیار خطرناک است مخصوصا اگر بخواهند PSA را از سطحی غیر طبیعی به سطحی نرمال کاهش دهند و نتیجه سرطان تشخیص داده نخواهد شد.
انواع خاصی از تست های PSA
به سطوح PSA حاصل از تست غربالگری سرطان پروستات، گاهی اوقات PSA توتال (total) می گویند چون شامل شکل های متفاوت PSA است. اگر تصمیم به انجام غربالگری PSA گرفته اید و نتیجه طبیعی نیست، سایر انواع تست PSA تجویز می شود.
در این صورت نمونه برداری صورت خواهد گرفت. اگر نتیجه PSA نرمال نیست از پزشک درباره خطر ابتلا به سرطان پروستات و نیاز به انجام آزمایش های بیشتر بپرسید.
درصد PSA سرم آزاد
PSA به دو شکل اصلی در خون وجود دارد. یک شکل از آن به پروتئین های خون وصل شده در حالی که دیگری آزادانه در جریان است (وصل نیست). درصد PSA سرم آزاد میزان PSA آزاد جریان یافته، در مقایسه با مجموع سطوح PSA است.درصد PSA آزاد در مردانی که سرطان پروستات دارند بیشتر از مردان سالم است.
اگر نتیجه تست PSA در مرز قرار دارد (بین ۴ تا ۱۰)، PSA سرم آزاد استفاده می شود تا درباره انجام بیوپسی بهتر تصمیم بگیرید. درصد PSA سرم آزاد اگر کم باشد، یعنی شانس داشتن سرطان پروستات بیشتر است و احتمالا باید نمونه برداری انجام شود.
بسیاری از پزشکان توصیه به انجام بیوپسی برای مردانی می کنند که درصد PSA سرم آزاد در آنها ۱۰ درصد یا کمتر است.
در این صورت اگر این عدد بین ۱۰ تا ۲۵ درصد باشد بیوپسی توصیه خواهد شد. استفاده از این روش، سرطان های بیشتری را شناسایی کرده و به برخی مردان کمک می کند نمونه برداری غیرضروری انجام ندهند.
این تست بسیار استفاده می شود اما همه پزشکان درباره عدد ۲۵ درصد و انجام نمونه برداری طبق این عدد به دست آمده توافق ندارند.
PSA پیچیده
این تست مستقیما میزان PSAیی که متصل به سایر پروتئین ها هست (آن مقداری که متصل نیست) را اندازه گیری می کند. به جای PSA توتال و آزاد، از این تست می توان استفاده کرد و همان مقدار اطلاعات را ارائه می کند. اما زیاد استفاده نمی شود.
تست هایی که از انواع مختلفی از PSA ها تشکیل شده
برخی تست های جدیدتر، نتایج انواع مختلفی از PSA را ترکیب می کنند تا امتیازی کلی به دست بیاورند.
این امتیاز بازتاب دهنده شانسی است که فرد طبق آن دچار سرطان پروستات می شود. این تست ها عبارتند از:
- شاخص سلامت پروستات (PHI) که نتایج PSA توتال، PSA آزاد و ProPSA را ترکیب می کند.
- تست ضریب چهار کا (4K SCORE) که نتایج PSA توتال، PSA آزاد و Human Kallikrein را همراه با سایر فاکتورها ترکیب می کند.
این تست ها در مردانی که PSA کمی بالا دارند مفید است و نیاز به انجام نمونه برداری را مشخص خواهد کرد.
همچنین این تست ها برای کمک به تشخیص لزوم انجام بیوپسی دیگر (در صورتی که قبلا انجام شده و سرطان را نشان نداده) مفید است.
ولوسیته (سرعت) PSA
تست سرعت PSA تستی جداگانه نیست. این آزمایش سرعت افزایش PSA را در طول زمان اندازه گیری می کند.
معمولاً سطوح PSA به مرور با افزایش سن بالا می رود. برخی تحقیقات نشان داده اند در صورت داشتن سرطان، این سطوح سریع تر بالا می روند.
اما تحقیقات نشان نداده اند سرعت PSA از آزمایش سطوح PSA در تشخیص سرطان مفید تر است.
به همین دلیل، پزشکان توصیه به تست سرعت PSA به عنوان بخشی از تست غربالگری سرطان پروستات می کنند.
بیشتر بخوانید : لزوم تست پروستات برای مردان بالای 50 سال
تراکم PSA
سطوح PSA در مردان با پروستات بزرگ شده بیشتر است. تراکم PSA گاهی اوقات برای افرادی که پروستات بزرگ شده دارند تجویز می شود.
پزشک حجم (سایز) غده پروستات را با سونوگرافی ترانس رکتال می سنجد و عدد PSA را با عدد حاصل از سونوگرافی تقسیم می کند.
تراکم بالای PSA نشان دهنده احتمال بالای بروز سرطان پروستات است. تراکم PSA نشان داده به اندازه تست PSA سرم آزاد مفید خواهد بود.
محدوده PSA طبق سن
سطوح PSA معمولا در افراد مسن تر نسبت به جوان ترها بالاتر است حتی اگر هیچ سرطانی در کار نباشد. نتیجه بوردرلاین PSA در فردی ۵۰ ساله جای نگرانی دارد اما نگرانی کمی در فردی ۸۰ ساله ایجاد می کند.
به همین دلیل برخی از پزشکان مقایسه نتایج PSA را با نتایج تست سایر افراد با همان محدوده سنی توصیه می کنند.
اما مفید بودن محدوده PSA طبق سن به خوبی ثابت نشده است. بنابراین اکثر پزشکان این شیوه را تجویز نمی کنند.
معاینه دیجیتال رکتوم (DRE)
برای معاینه دیجیتال رکتوم، پزشک با دستکش، انگشت لوبریکانت زده خود را وارد مقعد بیمار کرده تا هرگونه توده یا نقطه برجسته روی پروستات که نشان از سرطان دارد بررسی کند.
پروستات درست در مقابل مقعد قرار دارد. سرطان پروستات اغلب از بخش انتهایی این غده شروع می شود و گاهی اوقات در معاینه رکتوم حس خواهد شد.
این معاینه قدری دردناک است (مخصوصا برای مردانی که هموروئید دارند).
معاینه دیجیتال رکتوم در مقایسه با تست PSA در یافتن سرطان پروستات کمتر موثر است اما گاهی اوقات سرطان پروستات در مردانی را تشخیص می دهد که سطوح PSA در آنها نرمال است.
بیشتر بخوانید : سرطان پروستات و علائم آن
اگر نتایج تست غربالگری سرطان پروستات نرمال نبود
اگر برای تشخیص تست غربالگری سرطان پروستات انجام داده اید و سطح اولیه PSA خون بیش از حد طبیعی است، همیشه به معنای داشتن سرطان پروستات نیست.
بسیاری از مردان با PSA بالا سرطان ندارند، در این صورت باز هم تست های بیشتری نیاز است.
پزشک یکی از گزینه های زیر را توصیه می کند:
- مدتی صبر و انجام دوباره تست PSA
- انجام نوع دیگری از تست برای تشخیص بهتر (و در صورت لزوم نمونه برداری)
- انجام نمونه برداری پروستات برای تشخیص سرطان
عواملی که روی انتخاب بهترین گزینه تاثیر می گذارند عبارتند از:
- سن و سلامت کلی بیمار
- این احتمال که ممکن است فرد سرطان داشته باشد (بر پایه تست های انجام شده)
- ترجیح خود بیمار برای انتظار یا انجام تست های بیشتر
اگر تست اولیه PSA توسط پزشک عمومی تجویز شد، با توجه به نتیجه درمان به اورولوژیست مراجعه ارجاع داده خواهید شد.
بیشتر بخوانید : پروستاتیت چیست + علائم، تشخیص و درمان
تکرار مجدد تست غربالگری سرطان پروستات
نتیجه تست PSA در طول زمان تغییر می کند (به دلایل متعدد). بنابراین برخی پزشکان در صورت غیرطبیعی بودن اولین تست، توصیه به تکرار آن می کنند.
این مسئله گزینه ای منطقی است یعنی اگر سطح PSA در پایین حد مرز قرار دارد (بین ۴ تا ۷).
برای سطوح بالاتر PSA پزشکان تست های دیگری توصیه می کنند و یا اینکه مستقیم به سراغ نمونه برداری می روند.
انجام سایر تست های غربالگری سرطان پروستات
اگر نتیجه اولین تست PSA غیر طبیعی بود، گزینه بعدی انجام نوع دیگری از این تست برای تشخیص بهتر سرطان پروستات است.
برخی از این تست ها عبارتند از:
- معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) در صورتی که قبلا انجام نشده باشد.
- یک یا چند مورد از سایر انواع تست PSA که بالاتر ذکر شد از جمله شاخص سلامت پروستات (PHI)، تست ضریب چهارکا، درصد PSA سرم آزاد یا سایر آزمایش ها مثل EXODX پروستات
- تصویربرداری از غده پروستات مثل ام آر آی، مخصوصاً ام آر آی مولتی پارامتریک یا سونوگرافی ترنس رکتال
اگر اولین تست DRE غیر طبیعی بود قدم بعدی انجام آزمایش خون PSA است (و احتمالاً سایر تست ها مثل TRUS که بیوپسی هدایت شده با سونوگرافی از طریق مقعد است).
بیوپسی پروستات
برای برخی افراد، نمونه برداری پروستات بهترین گزینه خواهد بود مخصوصا اگر مقدار PSA اولیه زیاد باشد. نمونه برداری تنها راه قابل اطمینان برای تشخیص سرطان پروستات است. اگر سرطان پروستات با نمونه برداری مشخص شد احتمال رشد و گسترش سریع آن هم معلوم می شود.
درباره همه گزینه ها با پزشک مشورت کنید تا بهترین و مناسب ترین گزینه تست غربالگری سرطان پروستات انتخاب شود. برای معاینه، تشخیص و درمان مشکلات پروستات و دیگر بیماری های اورولوژی به کلینیک اورولوژی الهام مراجعه کنید.
برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری برای درمان زائده های پوستی، با شماره تلفن های : ۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶ و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره ۰۹۳۳۷۸۳۶۸۲۰ در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینک : 02188591523 و 02188591358
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.