غدد فوق کلیوی یا غده های آدرنال و آنچه باید بدانید

آنچه باید درباره غدد فوق کلیوی بدانید:

• غدد فوق کلیوی به نام غدد آدرنال هم شناخته می شوند. آن هاغده هایی مثلثی شکل و کوچکی هستند که در بالای هر دو کلیه ها قرار گرفته اند.
• غدد فوق کلیوی هورمون هایی ترشح می کنند که به تنظیم متابولیسم، سیستم ایمنی بدن، فشار خون و پاسخ به استرس و سایر عملکرد های مهم کمک خواهند کرد.
• غدد فوق کلیوی از دو بخش تشکیل شده اند یعنی کورتکس و مدولا که هر کدام مسئول تولید هورمون های متفاوتی هستند.
• وقتی غدد فوق کلیوی به قدر کافی هورمون تولید نمی کنند کمبود آدرنال ایجاد خواهد شد (بیماری آدیسون)
• غدد آدرنال ممکن است نُدول هایی (گره) خوش خیم یا بدخیم ایجاد کنند. در این صورت مقدار بسیار زیادی هورمون ترشح شده که منجر به مشکلات گوناگونی خواهد شد.

آناتومی غدد فوق کلیوی

غده فوق کلیوی از دو بخش اصلی تشکیل شده است:

کورتکس آدرنال که بخش خارجی بوده و بزرگترین قسمت غده فوق کلیوی است. کورتکس به سه ناحیه مجزا تقسیم می شود:

زونا گلومرولوزا، زونا فاسکیولاتا و زونا رتیکیولاریس. هر ناحیه مسئول تولید هورمون های خاصی است.

مدولا آدرنال که داخل آدرنال کورتکس و در مرکز غده فوق کلیوی قرار گرفته است. مدولا آدرنال هورمون‌ های استرس را تولید می ‌کند مثل آدرنالین.

کورتکس آدرنال و مدولا آدرنال در یک کپسول چرب پوشیده شده که لایه ای محافظتی اطراف غده فوق کلیوی تشکیل می دهد.

هورمون های غده های آدرنال

نقش غدد فوق کلیوی در بدن، رها سازی مستقیم هورمون هایی خاص، به داخل جریان خون است. بسیاری از این هورمون ها در نحوه واکنش بدن به استرس نقش داشته و برخی بسیار حیاتی هستند.

غدد فوق کلیوی به نام غدد آدرنال هم شناخته می شوند. آن هاغده هایی مثلثی شکل و کوچکی هستند که در بالای هر دو کلیه ها قرار گرفته اند.

هر دو بخش غدد فوق کلیوی یعنی کورتکس آدرنال و مدولا آدرنال عملکرد هایی مجزا و مشخصی دارند.

هر ناحیه در کورتکس آدرنال هورمون خاصی ترشح می کند. هورمون اصلی تولید شده توسط آدرنال کورتکس عبارت است از:

کورتیزول

کورتیزول هورمونی گلوکوکورتیکوئیدی است که توسط زونا فاسکیولا تولید شده و نقش بسیار مهمی در بدن ایفا می ‌کند.

این هورمون استفاده بدن از چربی، پروتئین و کربوهیدرات ها را کنترل کرده و التهاب را سرکوب، فشار خون را تنظیم، قند خون را افزایش و همچنین شکل گیری استخوان را کاهش می دهد.

همچنین این هورمون چرخه خواب و بیداری را هم کنترل می ‌کند. کورتیزول در زمان بروز استرس آزاد شده تا به بدن در افزایش انرژی کمک کرده تا موقعیت اضطراری به خوبی مدیریت شود.

چگونه غدد فوق کلیوی کورتیزول تولید می کنند

غده های آدرنال هورمون هایی را در پاسخ به سیگنال هایی از جانب غده هیپوفیز در مغز تولید می ‌کنند که به سیگنال دهی از جانب هیپوتالاموس در مغز واکنش نشان می دهد.

به این عمل، محور آدرنال هیپوتالامیک غده هیپوفیز می گویند. به عنوان مثال برای این که غده فوق کلیوی کورتیزول تولید کند موارد زیر رخ می ‌دهد:

• هیپوتالاموس هورمون کورتیکوتروپینی (CRH) را تولید می کند که غده هیپوفیز را تحریک کرده تا هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) ترشح کند.
• هورمون آدرنوکورتیکوتروپین غدد فوق کلیوی را تحریک کرده تا هورمون کورتیزول را ساخته و در خون آزاد کند.
• معمولاً هم هیپوتالاموس و هم غده هیپوفیز می توانند میزان مناسب جریان کورتیزول در خون را حس کنند.

اگر مقدار کورتیزول زیاد یا کم باشد، این غدد میزان ترشح CRH و ACTH را تغییر می دهند که به آن چرخه بازخورد منفی می گویند.

• تولید بیش از حد کورتیزول می‌ تواند از جانب ندول های داخل غده آدرنال، ترشح زیاد هورمون ACTH از طریق تومور در غده هیپوفیز یا سایر منابع باشد.

آلدوسترون

این هورمونِ مینِرالوُکورتیکوئید که توسط زونا گلومرولوز تولید می شود، نقشی محوری در تنظیم فشارخون و برخی الکترولیت ها (سدیم و پتاسیم) دارد.

آلدوسترون سیگنال ‌هایی را به کلیه ها فرستاده که سبب می شود سدیم بیشتری از جریان خون جذب کرده و پتاسیم در ادرار ترشح کند.

به عبارت دیگر، آلدوسترون به تنظیم اسید خون (PH) با کنترل سطوح الکترولیت های خون هم کمک می کند.

DHEA و استروئیدهای آندروژنیک

این هورمون ها که توسط زونا رتیکولاریس تولید می شوند، هورمون های ضعیف مردانه هستند.

این ها هورمون های پیشگامی اند که در تخمدان ها به هورمون های زنانه (استروژن) و در بیضه ها به هورمون های مردانه (آندروژن ها) تبدیل می شوند.

با این وجود، استروژن ها و آندروژن ها در مقادیر بسیار بالاتر توسط تخمدان ها و بیضه ها تولید خواهند شد.

بیشتر بخوانید : درمان جایگزینی هورمون برای مردان

اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپینفرین (نورآدرنالین)

مدولا آدرنال، یعنی همان بخش داخلی غده فوق کلیوی، هورمون هایی که آغازگر مبارزه اند را کنترل خواهد کرد.

مهم ترین هورمون های ترشح شده توسط مدولای آدرنال شامل اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپینفرین (نورآدرنالین) می شود که عملکرد های مشابهی دارند.

این هورمون ها قادراند میزان ضربان قلب و نیروی انقباضات قلب را افزایش، جریان خون به سمت عضلات و مغز را زیاد و عضلات نرم را ریلکس کند. همچنین در متابولیسم میزان گلوکز، یاری رسان خوبی هستند.

همچنین این هورمون ها فشار رگ های خونی (انقباض عروق خونی) را کنترل کرده و به حفظ فشار خون و بالا بردن آن در پاسخ به استرس کمک خواهند کرد.

مثل بسیاری از سایر هورمون های تولید شده توسط غدد فوق کلیوی، اپینفرین و و نوراپینفرین اغلب در موقعیت های فیزیکی و احساسی پر از استرس فعال می ‌شوند.

در این موقعیت ها، بدن به منابع و انرژی های بیشتری برای تاب آوری در مقابل فشارهای غیر معمول نیاز دارد.

اختلالات غده هیپوفیز

دو روش معمول که در آن غدد هیپوفیز مشکلاتی در زمینه سلامت ایجاد می کنند تولید میزان بسیار کم یا بسیار زیاد هورمون هایی خاص بوده که منجر به عدم توازن هورمونی خواهد شد.

ممکن است علت این نا به هنجاری ها، در عملکرد غده آدرنال یا بیماری ‌های مختلف غدد فوق کلیوی یا غده هیپوفیز باشد.

کافی نبودن آدرنال در بیماری غدد فوق کلیوی

کافی نبودن آدرنال اختلالی نادر است. دلیل بروز آن، بیماری غدد فوق کلیوی (کمبود اولیه آدرنال، بیماری آدیسون) یا بیماری های هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز (کمبود ثانویه آدرنال) است.

این اختلال درست برعکس سندرم کوشینگ بوده و با سطوح پایین هورمون های آدرنال توصیف می شود.

علائم شامل کاهش وزن، کاهش اشتها، تهوع و استفراغ، خستگی، تیرگی‌ پوست (فقط در کاهش اولیه آدرنال) و درد شکم است.

علل نارسایی اولیه آدرنال احتمالا اختلالات خود ایمنی، قارچ و سایر عفونت‌ ها، سرطان (به ندرت) و عوامل ژنتیکی باشد.

با این که کمبود آدرنال معمولاً در طول زمان پیشرفت می ‌کند، می ‌تواند به یکباره به شکل نارسایی حاد آدرنال (بحران آدرنال) ظاهر بشود.

این مشکل علایم مشابهی داشته اما نتایج جدی تری دارد مثل شوک مرگ آور، تشنج و کما. در صورتی که بیماری درمان نشود علایم گسترش می یابند.

هایپرپلازی مادرزادی آدرنال

کافی نبودن آدرنال گاهی اوقات به علت اختلالی ژنتیک به نام هایپرپلازی مادرزادی آدرنال رخ می دهد.

کودکانی که با این اختلال به دنیا می ‌آیند آنزیمی مهم برای تولید کورتیزول یا آلدوسترون و یا هر دو را ندارند.

در عین حال آنها اغلب میزان بالای آندروژن را تجربه می کنند که منجر به بروز صفات مردانه در دختران و بلوغ زودرس در پسران می شود.

هایپرپلازی آدرنال مادرزادی می تواند تا سال ها تشخیص داده نشود که بستگی به شدت کمبود آنزیم دارد.

در موارد شدید تر، نوزادان ممکن است از اندام تناسلی نامشخص، دهیدراته شدن، استفراغ و عدم رشد کافی رنج ببرند.

غدد فوق کلیوی پیش فعال

گاهی اوقات، غدد فوق کلیوی ندول هایی به وجود می ‌آورند که هورمون خاصی را بیش از حد تولید می کنند.

احتمال بدخیم بودن ندول هایی با ابعاد ۴ سانتی متر یا بزرگتر و ندول هایی که ویژگی های خاصی را در تصویربرداری ها نشان می دهند، زیاد است.

هم ندول های خوش خیم و هم بدخیم ممکن است میزان زیادی از هورمون خاصی تولید کنند که به آن ندول فانکشنال می‌ گویند.

تومورهای فانکشنال و تومورهای بدخیم یا ندول هایی با ابعاد بیش از ۴ سانتی متر، بهتر است برای ارزیابی بیشتر به پزشک متخصص ارجاع داده شوند.

ترشح بیش از حد کورتیزول: سندرم کوشینگ

سندرم کوشینگ به علت تولید بیش از حد کورتیزول از غدد فوق کلیوی ایجاد می شود.

علائم شامل افزایش وزن و بروز توده های چربی در نقاط خاصی از بدن مثل شکم، صورت، پایین گردن که بوفالو هامپ (غوز بوفالو) نام دارد می شود.

همچنین لاغر شدن دست ها و پاها، خطوط کبود روی شکم، موی صورت، خستگی، ضعف عضلات، فشار خون بالا، دیابت و برخی دیگر از مشکلات، همگی از علائم این اختلال هستند.

تولید بیش از حد کورتیزول، از تولید بیش از اندازه ACTH توسط تومور خوش خیم در غده هیپوفیز یا جای دیگری از بدن نشأت می ‌گیرد. به این مورد، بیماری کوشینگ می گویند.

علت شایع دیگر بروز سندرم کوشینگ مصرف بیش از اندازه و طولانی مدت استروئید هایی همچون پردنیزون یا دگزامتازون (که برای درمان بیماری های خود ایمنی یا التهابی مثل لوپوس، آرتریت روماتوئید، آسم، بیماری التهابی روده، ام.اس و… تجویز می شوند) است.

بیشتر بخوانید : سندرم کوشینگ + علائم و درمان

مصرف بیش از حد آلدوسترون: هایپر آلدوسترونیسم

هایپرآلدوسترونیسم به علت تولید بیش از حد آلدوسترون از یک یا هر دو غده آدرنال به وجود می ‌آید.

این مشکل، با افزایش فشار خونی که اغلب به داروهای بسیار برای کنترل نیاز دارد توصیف می شود.

برخی افراد، دچار کاهش پتاسیم در خون می شوند که درد عضلات، ضعف و اسپاسم را به دنبال دارد.

وقتی علت، ترشح بیش از حد آدرنال است، این بیماری سندرم کان نامیده می ‌شود.

تولید بیش از اندازه آدرنالین یا نورآدرنالین: فئوکروموسیتوما

فئوکروموسیتوما توموری است که به دلیل تولید بیش از حد آدرنالین یا نورآدرنالین توسط مدولا آدرنال ایجاد شده و اغلب به یکباره رخ می دهد.

معمولاً بافت پوسته عصبی که بافتی مشابه مدولا آدرنال دارد، علت تولید بیش از حد این هورمون ها است که پاراگانگلیوما نامیده می شود.

فئوکروموسیتوما احتمالاً فشارخون پایدار یا ناپیوسته ایجاد کند که کنترل آن با داروهای معمولی سخت است.

 سایر علائم شامل سردرد، تعریق، لرز، اضطراب و ضربان سریع قلب می شود. بعضی افراد به صورت ژنتیکی مستعد ایجاد این نوع تومور هستند.

بیشتر بخوانید : آبسه کلیوی یا کلیه چیست و روش های درمان آن

سرطان غدد فوق کلیوی

تومورهای بدخیم غدد فوق کلیوی، همچون کارسینومای آدرنوکورتیکال نادر بوده و اغلب به سایر اندام های بدن و بافت ها از زمان تشخیص به بعد گسترش می یابد.

این تومورها اغلب بسیار بزرگ شده و به چندین سانتی متر می رسند. تومورهای سرطانی غده آدرنال می توانند فانکشنال بوده و میزان بسیار زیادی از یک یا چندین هورمون را آزاد کنند.

بیمار در این حالت درد شکم، احساس پُری شکم، درد پهلوها را حس خواهد کرد مخصوصا وقتی تومور بسیار بزرگ شود.

منشاء همه سرطان ‌های غدد فوق کلیوی، خود این دو غده نیستند. اکثر تومورهای آدرنال حاصل متاستاز یا گسترش سرطان از تومورها در نقطه دیگری از بدن هستند.

غدد فوق کلیوی در بدن نقش مهمی در آزادسازی هورمون های خاص به داخل جریان خون دارد، در نتیجه اختلال در عملکرد آن می تواند مشکلاتی زیادی در بدن ایجاد کند. برای درمان و تشخیص هر چه بهتر این بیماری به کلینیک تخصصی اورولوژی الهام در تهران مراجعه کنید.

برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری برای درمان زائده های پوستی، با شماره تلفن های : ۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶ و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره ۰۹۳۳۷۸۳۶۸۲۰ در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینک : 02188591523 و 02188591358
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.