کلیه ها چه کاری انجام می دهند؟
.
کلیه ها یک جفت اندام لوبیا شکل هستند که در تمام مهره داران وجود دارند. کار کلیه ها این است که مواد زائد را از بدن خارج کرده، الکترولیت را در سطح متعادل نگه داشته و فشار خون را تنظیم می کنند.
کلیه ها از مهمترین اندام ها هستند. مصریان باستان مغز و کلیه ها را هنگام مومیایی کردن در همان وضعیت باقی می گذارند و این بدان معناست که این اندام ها دارای ارزش بیشتری هستند.
در این مقاله به ساختار و عملکرد کلیه ها، بیماری های تأثیرگذار بر آن ها و چگونگی سالم نگه داشتن کلیه ها خواهیم پرداخت.
ساختار کلیه ها
کلیه ها در قسمت انتهایی حفره شکمی و در هر طرف ستون فقرات قرار دارند.
کلیه راست به طور کلی برای ایجاد فضا برای کبد کمی کوچکتر و پایین تر از کلیه چپ است.
وزن کلیه مردان 125 تا 170 گرم و در زنان 115 تا 155 گرم است.
هر کلیه توسط یک کپسول کلیوی فیبری و سخت احاطه شده و فراتر از آن، دو لایه چربی به عنوان محافظ عمل می کنند. غدد فوق کلیوی در بالای کلیه ها قرار گرفته اند.
داخل کلیه ها تعدادی لبه های هرمی شکل وجود دارد. هر کلیه از قشر بیرونی و مدولا داخلی کلیوی تشکیل شده است و در میان این بخش ها نفرون جریان دارد. این بخش ها ساختارهای تولید کننده ادرار کلیه را تشکیل می دهند.
خون از طریق شریان ها وارد کلیه شده و از طریق رگ های کلیوی خارج می شود. کلیه ها اندام های نسبتاً كوچكی هستند اما 20 تا 25 درصد بازده قلب برای آن هاست.
هر کلیه از طریق لوله ای به نام مجرای ادرار که به مثانه متصل است ادرار را دفع می کند.
عملکرد کلیه ها
نقش اصلی کلیه ها حفظ هموستاز است. این بدان معناست که این اندام ها سطح مایعات، تعادل الکترولیت و سایر عوامل را کنترل کرده و محیط داخلی بدن را ثابت و سالم نگه می دارند.
کلیه ها عملکردهای بسیار زیادی دارند.
دفع مواد زائد
کلیه ها بخشی از مواد زائد را از بین برده و آن ها را از طریق ادرار دفع می کنند. دو ترکیب اصلی که توسط کلیه ها از بین برده می شوند عبارتند از:
- اوره حاصل از تجزیه پروتئین ها
- اسید اوریک حاصل از تجزیه اسیدهای نوکلئیک
جذب مجدد مواد مغذی
کلیه ها مواد مغذی را از خون جذب کرده و آن ها را به مناسب ترین قسمت برای کمک به سلامت بدن منتقل می کنند.
این اندام ها همچنین برای حفظ هموستاز محصولات دیگری را نیز جذب می کنند که عبارتند از:
- گلوکز
- آمینو اسید
- بی کربنات
- سدیم
- اب
- فسفات
- یون های کلرید، سدیم، منیزیم و پتاسیم
حفظ pH
میزان pH قابل قبول برای انسان ها بین 38/7 تا 7/42 است. بدن در زیر این مرز وارد حالت اسیدی و بالاتر از آن وارد حالت قلیایی می شود.
پروتئین ها و آنزیم ها در خارج از این محدوده تجزیه شده و دیگر نمی توانند عملکردی داشته باشند. این حالت در موارد شدید می تواند کشنده باشد.
کلیه ها و ریه ها به پایدار نگه داشتن pH بدن انسان کمک می کنند. ریه ها این کار را با تعدیل غلظت دی اکسید کربن انجام می دهند.
کلیه ها pH را از طریق دو فرآیند مدیریت می کنند:
- جذب و تولید مجدد بی کربنات از ادرار: بی کربنات به خنثی کردن اسیدها کمک می کند. کلیه ها در صورت قابل تحمل بودن pH آن را حفظ کرده و در صورت افزایش سطح اسید آن را آزاد می کند.
- دفع یون های هیدروژن و اسیدهای ثابت: اسیدهای ثابت یا غیرتولیدی اسیدهایی هستند که در نتیجه دی اکسید کربن ایجاد نشده و ناشی از سوخت و ساز ناقص کربوهیدرات ها، چربی ها و پروتئین ها هستند. این اسیدها شامل اسید لاکتیک، اسید سولفوریک و اسید فسفریک می باشند.
تنظیم اسمولاریته
اسمولاریته میزان تعادل الکترولیت و آب یا نسبت مایعات و مواد معدنی بدن است. کمبود آب بدن عامل اصلی عدم تعادل الکترولیت است.
در صورت افزایش اسمولاریته در پلاسما، هیپوتالاموس در مغز به غده هیپوفیز پیام ارسال می کند که این عمل به نوبه خود باعث آزاد شدن هورمون ضد دیورتیک (ADH) خواهد شد.
کلیه در پاسخ به ADH تغییرات زیادی از جمله موارد زیر ایجاد می کند:
- افزایش غلظت ادرار
- افزایش جذب مجدد آب
- باز کردن مجدد بخش هایی از مجرای جمع آوری که آب به طور عادی نمی تواند وارد آن شود و به آب اجازه می دهد تا به داخل بدن بازگردد.
- نگه داشتن اوره در مدولا کلیه بجای دفع آن برای جذب آب
تنظیم فشار خون
کلیه ها در صورت لزوم فشار خون را نیز تنظیم می کنند اما مسئولیت اصلی آن ها تنظیمات آرام تر است.
این اندام ها با ایجاد تغییر در مایعات خارج از سلول ها باعث تنظیم طولانی مدت فشار عروق می شوند. اصطلاح پزشکی برای این مایع، مایع خارج سلولی است.
این تغییرات در مایعات پس از آزاد شدن یک وازوکانستریکتور به نام آنژیوتانسین 2 رخ می دهند. وازوکانستریکتورها هورمون هایی هستند که باعث تنگ شدن رگ های خونی می شوند.
کلیه ها برای افزایش جذب کلرید سدیم یا نمک فعالیت های دیگری نیز انجام می دهند. این عمل به طور موثر فضا را برای مایعات خارج سلولی افزایش داده و فشار خون را بالا می برد.
هر چیز از جمله مصرف زیاد الکل، سیگار کشیدن و چاقی که فشار خون را تغییر دهد می تواند به مرور زمان به کلیه ها آسیب برساند.
ترشح ترکیبات فعال
کلیه ها تعدادی ترکیبات مهم از جمله موارد زیر را آزاد می کنند:
- اریتروپویتین: این ماده گلبول قرمز یا تولید آن ها را کنترل می کند. کبد نیز اریتروپویتین تولید می کند اما در بزرگسالان کلیه ها تولید کننده اصلی آن هستند.
- رنین: این آنزیم به مدیریت گشاد کردن عروق و حجم پلاسما خون، لنف و مایع بینابینی کمک می کند. لنف مایعی حاوی گلبول های سفید است که از عملکرد ایمنی بدن پشتیبانی میکند و مایع بینابینی جزء اصلی مایع خارج سلولی است.
- کلسیتریول: یک متابولیت فعال هورمونی ویتامین D است که مقدار کلسیم جذب شده روده ها و همچنین جذب مجدد فسفات کلیه را افزایش می دهد.
بیماری های موثر بر کلیه ها
برخی بیماری ها می توانند بر کلیه ها تاثیر بگذارند.
عوامل محیطی یا پزشکی می توانند منجر به بیماری کلیوی شوند و در برخی افراد از ابتدای تولد مشکلات عملکردی و ساختاری ایجاد کنند.
نفروپاتی دیابتی
در افراد مبتلا به نفروپاتی دیابتی در نتیجه دیابت طولانی مدت به مویرگ های کلیوی آسیب وارد می شود.
علائم تا سال ها پس از پیشرفت آسیب مشخص نخواهند شد.
این علائم شامل موارد زیر هستند:
- سردرد
- خستگی
- حالت تهوع
- تورم پاها
- خارش پوست
سنگ کلیه
سنگ های کلیه به عنوان یک ترکیب جامد از مواد معدنی در کلیه تشکیل می شوند.
این سنگ ها در صورت انسداد مجرای ادرار می توانند باعث درد شدید شوند و بر عملکرد کلیه تأثیر بگذارند.
عفونت کلیه
این عفونت ناشی از باکتری های موجود در مثانه است که به کلیه ها منتقل می شوند.
علائم آن شامل درد کمر، ادرار دردناک و گاهی تب است. تغییرات ادرار میتواند شامل مواردی مانند وجود خون، تیرگی و بوی متفاوت باشد.
عفونت های کلیوی در زنان بیشتر از مردان و همچنین در زنان باردار بیشتر است. عفونت اغلب به خوبی به آنتی بیوتیک ها پاسخ می دهد.
نارسایی کلیه
کلیه ها در افرادی که نارسایی کلیوی دارند قادر به تصفیه مواد زائد خون نخواهند بود.
اگر آسیبی مانند استفاده بیش از حد دارو باعث نارسایی کلیه شود این بیماری اغلب با درمان برگشت پذیر است.
در صورتی که علت این مشکل یک بیماری باشد اغلب درمان کاملی برای نارسایی کلیه وجود ندارد.
هیدرونفروز کلیه
این عبارت به معنای وجود آب داخل کلیه است.
این مشکل معمولاً زمانی اتفاق می افتد که به دلیل انسداد از خروج ادرار از کلیه جلوگیری شده و باعث ایجاد درد شدید خواهد شد.
این احتمال وجود دارد که کلیه با گذشت زمان کوچک یا دچار آتروفی شود.
مجرای ادرار
ممکن است به جای یک مجرا بین یک کلیه و مثانه دو مجرای ادرار تشکیل شود. این وضعیت عوارض کمی به همراه دارد اما می تواند خطر عفونت ادراری و بی اختیاری زنان را افزایش دهد.
حدود 1 درصد افراد مجرای ادرار دوتایی دارند.
نفریت بینابینی
واکنش به داروها یا باکتری ها می تواند فضاهای درون کلیه را دچار التهاب کند.
درمان معمولاً شامل از بین بردن علت التهاب یا تغییر مسیر دارو است.
تومور کلیه
تومورها می توانند خوش خیم یا بدخیم باشند. سرطان های خوش خیم به بافت گسترش نیافته یا به آن ها حمله نمی كنند اما سرطان های بدخیم می توانند تهاجمی باشند.
سرطان سلول کلیوی شایع ترین سرطان بدخیم کلیه است.
سندرم نفروتیک
آسیب به عملکرد کلیه باعث افزایش سطح پروتئین ادرار می شود. این مشکل منجر به کمبود پروتئین بدن و کشاندن آب به درون بافت ها می شود.
علائم این بیماری شامل موارد زیر است:
- باد کردن چشم ها
- افزایش سطح کلسترول
- وجود مایع در ریه ها
- کم خونی
تغییر در ادرار و درد کمر به ویژه در یک طرف می تواند نشانه مشکلات کلیوی باشد.
علل آسیب کلیه
برخی از مهم ترین علل آسیب کلیه عبارتند از:
- مسکن ها: استفاده طولانی مدت از داروهای ضد درد می تواند منجر به نفریت مزمن ناشی از مصرف مسکن شود. مثال این داروها شامل آسپیرین، استامینوفن و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) است.
- نفروپاتی IgA: این بیماری که تحت عنوان سندرم برگر نیز شناخته می شود هنگام افزایش آنتی بادی ایمونوگلوبین (IgA) در کلیه رخ می دهد. IgA بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن را تشکیل می دهد اما افزایش آن می تواند مضر باشد. این بیماری به آرامی و گاهی تا 20 سال پیشرفت کرده و علائم آن شامل درد شکم، ظاهر شدن دانه های قرمز پوستی و ورم مفاصل است. این بیماری همچنین می تواند منجر به نارسایی کلیه شود.
- لیتیم: پزشکان برای درمان اسکیزوفرنی و اختلال دو قطبی لیتیم تجویز می کنند. با این حال مصرف طولانی مدت لیتیوم می تواند باعث نفروپاتی شود. فرد با وجود خطر می تواند با نظارت دقیق پزشکی از اثرات منفی لیتیوم جلوگیری کند.
- عوامل شیمی درمانی: آسیب حاد کلیه از شایع ترین انواع مشکل کلیه در مبتلایان به سرطان است. این مشکل می تواند در نتیجه استفراغ و اسهال شدید که از عوارض جانبی شیمی درمانی است ایجاد شود.
- الکل: الکل توانایی کلیه ها در تصفیه کردن خون را تغییر می دهد. این ماده همچنین با کاهش آب بدن باعث می شود کلیه ها تعادل داخلی را تنظیم نکرده و فشار خون را افزایش دهند که این امر نیز می تواند مانع فعالیت کلیه ها شود.
بیشتر بخوانید: آسیب کلیه ها : موارد قابل توجهی که باعث آن می شوند
دیالیز
در صورت آسیب شدید کلیه دیالیز می تواند یک راه حل باشد. این روش تنها برای مرحله نهایی نارسایی کلیه که 85 تا 90 درصد عملکرد کلیه از کار افتاده است استفاده می شود.
هدف از دیالیز، تکمیل برخی عملکردهای کلیه سالم است.
این عملکردها شامل موارد زیر است:
- دفع مواد زائد، نمک و آب اضافی
- حفظ مقدار مناسب مواد شیمیایی خون از جمله سدیم، بی کربنات و پتاسیم
- حفظ فشار خون
دو نوع متداول دیالیز کلیه عبارتند از:
همودیالیز
کلیه مصنوعی یا همودیالیزر مواد زائد، مایعات اضافی و مواد شیمیایی را از بین می برد. پزشک معالج با اتصال یک شریان و رگ زیر پوستی یک رگ خونی بزرگتر ایجاد می کند که نقطه ورودی به بدن است.
خون به داخل همودیالیزر رفته، عملیات لازم بر روی آن انجام شده و سپس به بدن باز می گردد. این کار معمولاً 3 تا 4 بار در هفته انجام می شود چراکه دیالیز منظم تر تاثیر بیشتری خواهد داشت.
دیالیز صفاقی
پزشک یک محلول استریل حاوی گلوکز را وارد حفره شکمی اطراف روده می کند. این بخش پوشاننده صفاق نام دارد و یک غشای محافظ آن را احاطه کرده است.
غشای صفاقی با ورود مایعات اضافی به حفره شکمی مواد زائد را تصفیه می کند.
در دیالیز صفاقی مداوم، مایع از طریق یک کاتتر تخلیه می شود. این مایعات 4 تا 5 بار در روز از بدن فرد خارج می شوند. در دیالیز صفاقی خودکار این فرایند با گذشت زمان اتفاق می افتد.
حفظ سلامت کلیه
در ادامه پیشنهاداتی برای سالم نگه داشتن کلیه ها و جلوگیری از بیماری کلیوی آورده شده است:
پیروی از یک رژیم متعادل
بسیاری از مشکلات کلیوی بر اثر فشار خون بالا و دیابت هستند. در نتیجه حفظ رژیم غذایی سالم می تواند از چندین علت شایع بیماری کلیوی جلوگیری کند. موسسه ملی قلب، ریه و خون (NHLBI) رژیم غذایی DASH را برای حفظ فشار خون سالم توصیه می کند.
به اندازه کافی ورزش کنید
انجام ورزش روزانه به مدت 30 دقیقه می تواند خطر فشار خون بالا و چاقی که بر سلامت کلیه ها تاثیر می گذارند را کاهش دهد.
زیاد آب بنوشید
مصرف مایعات به ویژه آب بسیار مهم بوده و نوشیدن حدود 6 تا 8 فنجان در روز می تواند به بهبود و حفظ سلامت کلیه ها کمک کند.
مکمل ها
در مصرف مکمل ها مراقب باشید چراکه تمام مکمل های غذایی و ویتامین ها مفید نیستند و در صورت مصرف زیاد ممکن است به کلیه ها آسیب رسانده شود.
نمک
میزان مصرف سدیم را به حداکثر 2300 میلی گرم در روز محدود کنید.
الکل
مصرف بیش از یک نوشیدنی در روز می تواند به کلیه ها آسیب برساند و عملکرد آن ها را مختل کند.
سیگار کشیدن
دود دخانیات فعالیت رگ های خونی را محدود کرده و کلیه ها بدون خون کافی قادر به انجام فعالیت عادی خود نخواهند بود.
داروهای بدون نسخه (OTC)
این داروها بی ضرر نیستند چراکه شخص برای دریافت آن ها نیازی به نسخه ندارد. استفاده بیش از حد از داروهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می تواند به کلیه آسیب برساند.
غربالگری
لازم است تمام افراد دارای فشار خون بالا یا دیابت برای کمک به رفع مشکلات احتمالی سلامتی به طور مرتب غربالگری کلیه انجام دهند.
دیابت و بیماری های قلبی
پیروی از توصیه های پزشک برای مدیریت این شرایط می تواند در طولانی مدت به محافظت از کلیه ها کمک کند.
کنترل خواب و استرس
انستیتوی ملی دیابت، گوارش و بیماری های کلیوی (NIDDK) توصیه می کند شبانه 7 تا 8 ساعت بخوابید و به دنبال فعالیت هایی برای کاهش استرس باشید.
نگه داشتن کلیه ها در حالت فعالیت متعادل برای سلامت کلی ضروری است.
بیشتر بخوانید: انواع بیماری کلیه ، علائم و درمان
کلینیک اورولوژی الهام در شهرک غرب با مدریت دکتر علی حاجب و کادری مجرب آماده ارائه خدمات درمانی به بیماران بیماری های اورولوژی از جمله مشکلات کلیوی و بیماری های مثانه است.
برای مشاوره و دریافت نوبت با شماره های زیر تماس بگیرید.
تلفن ثابت
تلفن همراه
آدرس:
تهران، شهرک غرب، بلوار فرحزادی، دویست متر بالاتر از بلوار دادمان، کوچه ناخدا محتاج، انتهای بن بست، پلاک یک، طبقه یک